مدیریت موجودی و کاهش ضایعات در انبار
📅 تاریخ انتشار: 1404/06/26
🏷 کلمات کلیدی: مدیریت موجودی, کاهش ضایعات, بهینه‌سازی انبار, تکنیک‌های JIT, فناوری اطلاعات, رضایت مشتری, هزینه‌های انبارداری, تحلیل داده‌ها, فرهنگ سازمانی
چکیده
مدیریت موجودی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زنجیره تأمین و عملیات انبارداری است که تأثیر مستقیم بر هزینه‌ها و کارایی سازمان‌ها دارد. در این مقاله به بررسی روش‌ها و استراتژی‌های مدیریت موجودی پرداخته می‌شود که به کاهش ضایعات در انبار کمک می‌کند. با توجه به افزایش رقابت در بازار و نیاز به بهینه‌سازی فرآیندها، کاهش ضایعات به عنوان یک هدف کلیدی در مدیریت موجودی مطرح می‌شود. این تحقیق به تحلیل تکنیک‌های مختلف نظیر Just-In-Time (JIT)، مدیریت موجودی مبتنی بر تقاضا و استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای پیشرفته پرداخته است. همچنین، تأثیرات مثبت این تکنیک‌ها بر کاهش هزینه‌های انبارداری و بهبود رضایت مشتریان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که پیاده‌سازی استراتژی‌های مناسب مدیریت موجودی می‌تواند به طرز چشمگیری از ضایعات جلوگیری کند و به بهره‌وری بیشتر سازمان‌ها منجر شود. در نهایت، این مقاله توصیه‌هایی برای مدیران و کارشناسان انبار ارائه می‌دهد تا با به کارگیری روش‌های بهینه، بتوانند به کاهش ضایعات و افزایش کارایی در فرآیندهای انبارداری دست یابند.
راهنمای مطالعه
- تعریف مدیریت موجودی و اهمیت آن در بهینه‌سازی انبار
- روش‌های مختلف مدیریت موجودی و انتخاب بهترین روش
- تکنیک‌های کاهش ضایعات در انبار و بهبود کارایی
- نقش فناوری اطلاعات در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات
- تحلیل هزینه‌ها و منافع مدیریت موجودی مؤثر
- ایجاد فرهنگ سازمانی برای بهینه‌سازی موجودی و کاهش ضایعات
- مطالعات موردی موفق در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات انبار
تعریف مدیریت موجودی و اهمیت آن در بهینه‌سازی انبار
مدیریت موجودی به فرآیند برنامه‌ریزی، کنترل و نظارت بر موجودی‌های یک سازمان اشاره دارد که هدف آن تضمین تأمین بهینه کالاها و مواد مورد نیاز برای عملیات تجاری است. این فرآیند شامل ارزیابی دقیق نیازها، پیش‌بینی تقاضا، و تنظیم سطح موجودی به گونه‌ای است که از کمبود یا مازاد موجودی جلوگیری شود. اهمیت مدیریت موجودی در بهینه‌سازی انبار به چندین عامل کلیدی بستگی دارد. اولین عامل، کاهش هزینه‌ها است. با مدیریت مؤثر موجودی، سازمان‌ها می‌توانند هزینه‌های مرتبط با انبارداری، نگهداری و حمل‌ونقل را کاهش دهند. بهینه‌سازی سطح موجودی به این معناست که کالاهای اضافی در انبار باقی نمانده و از هزینه‌های غیرضروری جلوگیری می‌شود. این امر به ویژه در صنایع با حاشیه سود پایین از اهمیت بیشتری برخوردار است. دومین عامل، افزایش کارایی عملیات است. مدیریت موجودی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا فرآیندهای انبارداری را بهبود بخشند و زمان لازم برای تهیه و ارسال کالاها را کاهش دهند. با داشتن اطلاعات دقیق درباره موجودی، کارکنان می‌توانند به سرعت و به راحتی به نیازهای مشتریان پاسخ دهند و این خود موجب افزایش رضایت مشتری خواهد شد. علاوه بر این، مدیریت موجودی به کاهش ضایعات و خراب شدن کالاها کمک می‌کند. با کنترل دقیق موجودی و پیش‌بینی تقاضا، سازمان‌ها می‌توانند از انباشت کالاهای فاسدشدنی یا کالاهایی که به مرور زمان ارزش خود را از دست می‌دهند، جلوگیری کنند. این مسئله به حفظ منابع و کاهش اثرات زیست‌محیطی ناشی از دور ریختن کالاهای غیرقابل استفاده کمک می‌کند. همچنین، مدیریت موجودی به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که با تغییرات ناگهانی در بازار یا تقاضا به سرعت واکنش نشان دهند. در دنیای امروز که نوسانات بازار و تغییرات سریع در نیازهای مشتریان امری رایج است، داشتن یک سیستم مدیریت موجودی مؤثر می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا به راحتی خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و از فرصت‌های جدید بهره‌برداری کنند. در نهایت، استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های مدیریت موجودی مبتنی بر نرم‌افزار و تجزیه و تحلیل داده‌ها، به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که تصمیمات بهتری در زمینه تأمین و کنترل موجودی بگیرند. این فناوری‌ها می‌توانند به بهبود دقت پیش‌بینی‌ها و بهینه‌سازی فرآیندها کمک کنند و در نتیجه، مدیریت موجودی را به ابزاری کلیدی در استراتژی‌های بهینه‌سازی انبار تبدیل کنند.روش‌های مختلف مدیریت موجودی و انتخاب بهترین روش
مدیریت موجودی یکی از جنبه‌های کلیدی در عملیات زنجیره تأمین و انبارداری است که به طور مستقیم بر هزینه‌ها و کارایی تأثیر می‌گذارد. برای انتخاب بهترین روش مدیریت موجودی، لازم است که سازمان‌ها به نیازها و شرایط خاص خود توجه کنند. در ادامه، به بررسی برخی از روش‌های متداول مدیریت موجودی و مزایا و معایب هر یک می‌پردازیم. یکی از رایج‌ترین روش‌ها، سیستم «پیش‌بینی تقاضا» است که بر اساس تحلیل داده‌های تاریخی فروش و الگوهای مصرف، میزان موجودی مورد نیاز برای آینده را پیش‌بینی می‌کند. این روش به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از کمبود و یا اضافی موجودی جلوگیری کنند. اما چالش اصلی این روش، عدم قطعیت بازار و تغییرات ناگهانی تقاضا است که ممکن است باعث ناکارآمدی پیش‌بینی‌ها شود. روش دیگر، «مدیریت موجودی به‌موقع»، یا JIT (Just-In-Time) است که بر مبنای کاهش موجودی و تحویل به موقع مواد و کالاها طراحی شده است. این رویکرد می‌تواند به کاهش هزینه‌های نگهداری و فضای انبار کمک کند، اما در عین حال نیاز به هماهنگی دقیق با تأمین‌کنندگان و ریسک‌های بالای تأخیر در تحویل دارد. روش سوم، «مدیریت موجودی بر اساس اولویت» است که در آن کالاها بر اساس میزان تقاضا و اهمیت آنها اولویت‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، کالاهای پرتقاضا و با حاشیه سود بالا باید در اولویت قرار گیرند. این رویکرد می‌تواند منجر به بهینه‌سازی موجودی و بهبود کارایی شود، اما نیاز به تحلیل دقیق داده‌ها و اطلاعات بازار دارد. علاوه بر این، «مدیریت موجودی بر مبنای تحلیل ABC» نیز یکی از روش‌های موثر است که در آن کالاها بر اساس ارزش و اهمیت مالی‌شان دسته‌بندی می‌شوند. این روش به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا بر روی کالاهای کلیدی تمرکز کنند و منابع خود را بهینه‌تر تخصیص دهند. انتخاب بهترین روش مدیریت موجودی نیازمند ارزیابی دقیق شرایط خاص هر سازمان است. عواملی چون نوع صنعت، الگوهای تقاضا، سطح رقابت و قابلیت‌های تأمین‌کنندگان باید در نظر گرفته شوند. یک رویکرد ترکیبی که از چندین روش استفاده می‌کند، ممکن است به بهینه‌سازی عملکرد موجودی در سازمان کمک کند و ضایعات را به حداقل برساند. همچنین، فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های ERP و تحلیل داده‌های کلان می‌توانند به بهبود دقت پیش‌بینی و مدیریت موجودی کمک کنند و در نهایت منجر به کارایی بیشتر در زنجیره تأمین شوند.تکنیک‌های کاهش ضایعات در انبار و بهبود کارایی
تکنیک‌های کاهش ضایعات در انبار و بهبود کارایی می‌توانند به شکل قابل توجهی به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها کمک کنند. یکی از اولین گام‌ها در این راستا، بهینه‌سازی چیدمان انبار است. با طراحی مناسب فضای انبار و استفاده از روش‌های چیدمان مانند «چیدمان بر اساس ABC» می‌توان به سرعت به کالاها دسترسی پیدا کرد و از اتلاف زمان جلوگیری کرد. استفاده از فناوری‌های نوین نیز می‌تواند به کاهش ضایعات کمک کند. سیستم‌های مدیریت انبار (WMS) می‌توانند اطلاعات دقیق‌تری درباره موجودی‌ها، تاریخ انقضا و مکان کالاها ارائه دهند. این سیستم‌ها با بهبود دقت در ثبت موجودی‌ها و کاهش اشتباهات در برداشت کالا، به کاهش ضایعات ناشی از خطاهای انسانی کمک می‌کنند. همچنین، پیاده‌سازی روش‌های پیش‌بینی و برنامه‌ریزی تقاضا می‌تواند به جلوگیری از انباشت کالاهای اضافی و کاهش ضایعات ناشی از کالاهای منقضی شده یا غیرقابل فروش کمک کند. این روش‌ها با استفاده از داده‌های تاریخی و تحلیل روندها، امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای خرید و نگهداری موجودی‌ها را فراهم می‌آورند. آموزش کارکنان نیز نقش کلیدی در کاهش ضایعات دارد. آموزش‌های مستمر در زمینه‌های مرتبط با انبارداری، مدیریت موجودی و استفاده از فناوری‌های جدید، می‌تواند مهارت‌های کارکنان را افزایش دهد و به کاهش خطاها منجر شود. علاوه بر این، ایجاد فرهنگ کاری مثبت و تشویق به همکاری میان تیم‌ها باعث می‌شود که کارکنان با انگیزه بیشتری به دنبال راهکارهای بهبود و کاهش ضایعات باشند. برگزاری جلسات منظم برای بررسی عملکرد و شناسایی نقاط ضعف و قوت نیز می‌تواند به شناسایی زمینه‌های بهبود کمک کند. در نهایت، تجزیه و تحلیل داده‌ها و استفاده از KPIها (شاخص‌های کلیدی عملکرد) برای ارزیابی کارایی انبار، به شناسایی نقاط قوت و ضعف در فرآیندها کمک می‌کند. این اطلاعات می‌توانند پایه‌گذار تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در زمینه بهینه‌سازی عملیات انبار و کاهش ضایعات باشند.نقش فناوری اطلاعات در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات
فناوری اطلاعات (IT) به عنوان یکی از ابزارهای حیاتی در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که فرآیندهای خود را بهینه‌سازی کرده و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته مدیریت موجودی، مانند سیستم‌های ERP و WMS، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا به صورت دقیق‌تری موجودی‌های خود را ردیابی کنند و نیازهای واقعی بازار را پیش‌بینی کنند. این سیستم‌ها با جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، اطلاعات دقیقی از سطح موجودی، تاریخ انقضا محصولات و الگوهای مصرف ارائه می‌دهند که می‌تواند منجر به کاهش ضایعات ناشی از نگهداری کالاهای غیرضروری و تاریخ‌گذشته شود. علاوه بر این، فناوری اطلاعات با استفاده از روش‌های تحلیلی و داده‌کاوی، به مدیران کمک می‌کند تا الگوهای مصرف را شناسایی کرده و بهینه‌سازی‌های لازم را انجام دهند. به عنوان مثال، پیش‌بینی تقاضا با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا موجودی‌های خود را متناسب با تقاضای واقعی تنظیم کنند و از تولید اضافی که منجر به ضایعات می‌شود، جلوگیری نمایند. همچنین، استفاده از بارکدها و RFID (شناسایی با امواج رادیویی) در فرآیندهای انبارداری، دقت و سرعت را افزایش می‌دهد و به کاهش خطاهای انسانی کمک می‌کند. این فناوری‌ها به مدیران امکان می‌دهد تا نظارت دقیقی بر حرکت کالاها و وضعیت موجودی داشته باشند و از بروز مشکلات ناشی از موجودی اضافی یا کمبود کالا جلوگیری کنند. فناوری اطلاعات همچنین به تسهیل ارتباطات در زنجیره تأمین کمک می‌کند. با استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، شرکت‌ها می‌توانند به راحتی با تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان خود ارتباط برقرار کرده و اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت موجودی و تقاضا به اشتراک بگذارند. این هم‌افزایی اطلاعاتی باعث می‌شود که اقدامات هماهنگ‌تری در مدیریت موجودی انجام شود و در نهایت به کاهش ضایعات منجر شود. در نهایت، با پیاده‌سازی سیستم‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات، شرکت‌ها قادر خواهند بود تا به طور مستمر عملکرد خود را ارزیابی کرده و بهبودهای لازم را اعمال کنند. این رویکرد نه تنها به کاهش ضایعات کمک می‌کند، بلکه به ایجاد یک زنجیره تأمین پایدار و هوشمند نیز می‌انجامد.تحلیل هزینه‌ها و منافع مدیریت موجودی مؤثر
مدیریت موجودی مؤثر نقش کلیدی در بهینه‌سازی هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری سازمان‌ها ایفا می‌کند. تحلیل هزینه‌ها و منافع این مدیریت می‌تواند به شناخت بهتر از تأثیرات اقتصادی و عملیاتی آن کمک کند. به‌طور کلی، هزینه‌های مرتبط با مدیریت موجودی شامل هزینه‌های نگهداری، هزینه‌های سفارش و هزینه‌های کمبود موجودی هستند. هزینه‌های نگهداری به مخارجی اشاره دارند که به دلیل نگهداری موجودی در انبار ایجاد می‌شوند، از جمله هزینه‌های انبارداری، بیمه، استهلاک و هزینه‌های مرتبط با فساد و ضایعات. با بهینه‌سازی سطح موجودی و کاهش این هزینه‌ها، سازمان‌ها می‌توانند منابع مالی خود را بهتر مدیریت کنند و از اتلاف آنها جلوگیری نمایند. هزینه‌های سفارش شامل هزینه‌های مرتبط با تهیه و تأمین موجودی، مانند هزینه‌های حمل و نقل و زمان صرف‌شده برای پردازش سفارشات است. با استفاده از تکنیک‌های مدیریت موجودی مانند روش‌های Just-In-Time (JIT) و تکنیک‌های پیش‌بینی تقاضا، می‌توان این هزینه‌ها را به حداقل رساند و کارایی فرآیند تأمین را افزایش داد. همچنین، هزینه‌های کمبود موجودی زمانی به وجود می‌آیند که تقاضا بیشتر از عرضه باشد. این هزینه‌ها می‌توانند شامل از دست دادن فروش، آسیب به اعتبار برند و نارضایتی مشتریان باشند. مدیریت مؤثر موجودی می‌تواند با پیش‌بینی دقیق تقاضا و به‌کارگیری استراتژی‌های مناسب، این هزینه‌ها را کاهش دهد. از سوی دیگر، منافع مدیریت موجودی مؤثر شامل افزایش رضایت مشتری، بهبود جریان نقدی و افزایش سودآوری است. با کاهش ضایعات و بهینه‌سازی سطح موجودی، سازمان‌ها می‌توانند به ارائه خدمات بهتری به مشتریان خود بپردازند و در نتیجه، وفاداری آنها را افزایش دهند. علاوه بر این، مدیریت مؤثر موجودی می‌تواند به بهبود کارایی عملیاتی و کاهش زمان چرخه تأمین کمک کند. با بهینه‌سازی فرآیندهای انبارداری و کاهش زمان‌های انتظار، سازمان‌ها می‌توانند سرعت پاسخگویی به نیازهای مشتریان را افزایش دهند و در بازار رقابتی امروزی، موقعیت بهتری پیدا کنند. در نهایت، تحلیل هزینه‌ها و منافع مدیریت موجودی مؤثر نه تنها به کاهش هزینه‌های عملیاتی منجر می‌شود، بلکه با ارتقاء کیفیت خدمات و محصولات ارائه‌شده، به رشد پایدار و موفقیت بلندمدت سازمان‌ها نیز کمک می‌کند.ایجاد فرهنگ سازمانی برای بهینه‌سازی موجودی و کاهش ضایعات
ایجاد فرهنگ سازمانی برای بهینه‌سازی موجودی و کاهش ضایعات در انبار، یکی از کلیدی‌ترین عوامل موفقیت در مدیریت زنجیره تأمین است. فرهنگ سازمانی مناسب می‌تواند به عنوان یک محرک قوی برای تغییر رفتارها و نگرش‌ها در راستای بهبود کارایی و کاهش هدررفت‌ها عمل کند. برای شروع، لازم است که تمامی اعضای سازمان از اهمیت مدیریت موجودی و کاهش ضایعات آگاه شوند. این آگاهی می‌تواند از طریق آموزش‌های منظم و کارگاه‌های آموزشی حاصل شود. در این آموزش‌ها، کارکنان باید با مفاهیم پایه‌ای مدیریت موجودی، انواع ضایعات و روش‌های بهینه‌سازی آشنا شوند. به همین ترتیب، تشویق به مشارکت فعال کارکنان در فرآیندهای بهبود و ارائه پیشنهادات می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری و تعلق خاطر را در آنها تقویت کند. علاوه بر این، باید فضایی ایجاد شود که در آن خطاها به عنوان فرصتی برای یادگیری تلقی شوند، نه به عنوان عاملی برای مجازات. این رویکرد می‌تواند به کارکنان این اجازه را بدهد که بدون ترس از پیامدهای منفی، ایده‌های جدیدی را مطرح کرده و فرآیندها را بهبود بخشند. به همین ترتیب، برگزاری جلسات منظم برای بررسی عملکرد موجودی و تحلیل داده‌ها می‌تواند به شفافیت بیشتر کمک کند و موجب شود که تمامی افراد در جریان وضعیت موجودی و ضایعات قرار گیرند. مدیریت عالی سازمان نیز باید نقشی فعال در ترویج این فرهنگ ایفا کند. حمایت و پشتیبانی مدیران از ابتکارات مربوط به بهینه‌سازی موجودی، می‌تواند به کارکنان انگیزه بیشتری بدهد. همچنین، تعیین اهداف مشخص و قابل اندازه‌گیری در زمینه کاهش ضایعات و بهینه‌سازی موجودی، می‌تواند به عنوان یک راهنمای عمل برای تمامی اعضای سازمان عمل کند. از سوی دیگر، استفاده از فناوری‌های نوین، مانند سیستم‌های مدیریت موجودی و نرم‌افزارهای تحلیلی، می‌تواند به تسهیل این فرآیند کمک کند. این ابزارها می‌توانند اطلاعات دقیقی را در مورد موجودی‌ها و ضایعات ارائه دهند و به تصمیم‌گیری‌های بهتر و دقیق‌تر کمک کنند. در نهایت، ایجاد یک فرهنگ سازمانی قوی در خصوص مدیریت موجودی و کاهش ضایعات نیازمند تعامل مستمر میان تمامی سطوح سازمان است. تنها در این صورت است که می‌توان به نتایج ملموس و پایداری دست یافت که در نهایت منجر به بهبود عملکرد سازمان و افزایش رضایت مشتریان خواهد شد.مطالعات موردی موفق در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات انبار
در دنیای امروز، مدیریت موجودی و کاهش ضایعات انبار به یکی از چالش‌های اساسی برای شرکت‌ها و سازمان‌ها تبدیل شده است. در این راستا، بررسی مطالعات موردی موفق می‌تواند الگوهای کاربردی و تجربیات ارزشمندی را ارائه دهد که به بهبود فرآیندها کمک می‌کند. یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه، شرکت "وال‌مارت" است که با پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت موجودی مبتنی بر فناوری اطلاعات، توانسته است به کاهش قابل توجهی در موجودی‌های خود دست یابد. استفاده از تکنولوژی RFID (شناسایی با فرکانس رادیویی) به این شرکت این امکان را می‌دهد که به‌طور دقیق و به‌روز موجودی‌های خود را پیگیری کند و از انباشت و ضایعات جلوگیری نماید. این اقدام نه تنها هزینه‌ها را کاهش داد، بلکه سرعت پاسخگویی به نیازهای مشتریان را نیز بهبود بخشید. در یک مطالعه دیگر، شرکت "پروکتر اند گمبل" با استفاده از روش‌های پیش‌بینی تقاضا و بهینه‌سازی زنجیره تأمین، توانست به کاهش ضایعات و بهبود گردش موجودی دست یابد. این شرکت با تحلیل داده‌های تاریخی و شرایط بازار، توانسته است محصولات خود را در زمان و مکان مناسب عرضه کند و به این ترتیب از افزایش موجودی‌های زائد جلوگیری کند. علاوه بر این، شرکت "آمازون" با پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت هوشمند انبار، توانسته است کارایی بالایی در مدیریت موجودی‌های خود به دست آورد. این سیستم‌ها با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، مکان صحیح کالاها را در انبار تعیین کرده و از این طریق زمان جابه‌جایی و هزینه‌های مربوط به انبارداری را به حداقل می‌رسانند. نمونه‌های دیگری از موفقیت در مدیریت موجودی شامل شرکت‌های کوچک و متوسط نیز قابل ذکر است. به‌عنوان مثال، یک فروشگاه زنجیره‌ای محلی با استفاده از سیستم‌های نرم‌افزاری ساده و قابل دسترس، توانسته است موجودی‌های خود را به شکل مؤثری مدیریت کند و با تحلیل فروش روزانه، از افزایش ضایعات جلوگیری نماید. این فروشگاه با بهینه‌سازی فرآیندهای خرید و انبارداری، توانسته است نه تنها هزینه‌ها را کاهش دهد بلکه رضایت مشتریان خود را نیز افزایش دهد. این مطالعات نشان‌دهنده اهمیت استفاده از تکنولوژی‌های نوین و تحلیل داده‌ها در مدیریت موجودی و کاهش ضایعات انبار است. به‌کارگیری این روش‌ها به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که با بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها، رقابت‌پذیری خود را در بازار افزایش دهند.کلمات کلیدی
مدیریت موجودی, کاهش ضایعات, بهینه‌سازی انبار, تکنیک‌های JIT, فناوری اطلاعات, رضایت مشتری, هزینه‌های انبارداری, تحلیل داده‌ها, فرهنگ سازمانی
منبع: این مقاله توسط تیم دیپکس تهیه و تولید شده و هرگونه بازنشر بدون ذکر منبع مجاز نیست.
🧭 ترتیب پیشنهادی مطالعه مقالات:
📤 این صفحه را به اشتراک بگذارید
📚 مطالب پیشنهادی دیگر:
مقاله کاربردی یافت نشد.